लेखक : विजय क्षेत्री
(छेडागाड जाजरकोट)

नेपालको पश्चिमी भेगमा अवस्थित कर्णाली प्रदेश, प्राकृतिक सौन्दर्य, सांस्कृतिक विविधता र अपार सम्भावना बोकेको क्षेत्र हो । यद्यपि, विकासको दृष्टिकोणले पछाडि परेको यो प्रदेशमा अझै पनि धेरै सम्भावनाहरू लुकेका छन् । यस लेखमा, हामी कर्णाली प्रदेशमा रहेका विभिन्न क्षेत्रमा रहेका सम्भावनाहरूको गहन विश्लेषण गर्नेछौँ र यसको समग्र विकासका लागि के कस्ता कदम चाल्न सकिन्छ भन्ने विषयमा उल्लेख गर्ने प्रयास गरेको छु ।

कर्णालीका अपार सम्भावनाहरू

कर्णाली प्रदेशलाई ’सम्भावनाको खानी’ भन्न सकिन्छ । यहाँ जलस्रोत, पर्यटन, कृषि, खनिज, जडीबुटी, वनजंगल, जैविक विविधता जस्ता अनेकौँ सम्भावनाहरू लुकेका छन् ।

जलस्रोतः कर्णाली प्रदेश जलस्रोतको धनी छ । कर्णाली नदी, भेरी नदी जस्ता ठूला नदीहरूमा जलविद्युत उत्पादनको प्रचुर सम्भावना रहेको छ । यसबाट देशलाई विद्युतमा आत्मनिर्भर बनाउन सकिनेछ भने ठूलो मात्रामा विद्युत निर्यात गरी विदेशी मुद्रा आर्जन गर्न सकिनेछ । साथै, सिँचाइ, मत्स्यपालन जस्ता क्षेत्रमा पनि जलस्रोतको उपयोग गर्न सकिन्छ ।
पर्यटनः रारा ताल, फोक्सुण्डो ताल, शे–फोक्सुण्डो राष्ट्रिय निकुञ्ज जस्ता प्राकृतिक सौन्दर्यले भरिपूर्ण क्षेत्रहरू पर्यटकहरूका लागि आकर्षक गन्तव्य हुन सक्छन् । यसका साथै, कर्णालीको मौलिक संस्कृति, परम्परा र रहनसहनलाई पनि पर्यटनसँग जोडेर विकास गर्न सकिन्छ । होमस्टे, साहसिक पर्यटन, धार्मिक पर्यटन जस्ता क्षेत्रहरूलाई प्रवर्द्धन गरी पर्यटन क्षेत्रमा ठूलो लगानी भित्र्याउन सकिन्छ ।
कृषिः कर्णालीको माटो उर्वर छ र यहाँ विभिन्न प्रकारका कृषि उत्पादन गर्न सकिन्छ । जैविक खेती, उच्च पहाडी क्षेत्रमा पशुपालन, औषधीय बिरुवाको खेती जस्ता क्षेत्रहरूमा राम्रो सम्भावना छ । यसका लागि आधुनिक कृषि प्रविधि, सिँचाइको व्यवस्था र बजारको सुनिश्चितता आवश्यक छ ।

खनिज पदार्थः कर्णालीमा विभिन्न खनिज पदार्थहरूको भण्डार रहेको अनुमान गरिएको छ । यी खनिज पदार्थहरूको खोजी र उत्खनन गरी खनिज उद्योगलाई प्रोत्साहन गर्न सकिन्छ ।

वनजंगल र जैविक विविधताः कर्णालीमा जैविक विविधताले भरिपूर्ण वनजंगलहरू छन् । यी वनजंगलहरूको संरक्षण गर्दै वन पैदावार, जडीबुटी संकलन जस्ता गतिविधिहरूलाई व्यवस्थित गर्न सकिन्छ ।

सम्भावनालाई साकार पार्नका लागि चाल्नुपर्ने कदमहरू

कर्णालीको समृद्धिका लागि निम्न कदमहरू चाल्न आवश्यक छः

पूर्वाधार विकासः सडक, विद्युत, सिँचाइ, सञ्चार जस्ता पूर्वाधार विकासमा लगानी बढाउनुपर्छ ।
शिक्षा र स्वास्थ्यः शिक्षा र स्वास्थ्य क्षेत्रमा सुधार ल्याई जनशक्तिको विकास गर्नुपर्छ ।
पर्यटन प्रवर्द्धनः पर्यटन प्रवर्द्धनका लागि व्यापक प्रचारप्रसार गर्नुपर्छ ।
उद्योग स्थापनाः स्थानीय उत्पादनलाई प्रोत्साहन गर्न उद्योग स्थापना गर्नुपर्छ ।
सहकारी संस्थाहरूको प्रवर्द्धनः सहकारी संस्थाहरूलाई प्रोत्साहन गरी स्थानीय जनतालाई आर्थिक रूपमा सशक्त बनाउनुपर्छ ।
सरकारी नीतिहरूमा सुधारः कर्णालीको विकासका लागि लक्षित सरकारी नीतिहरू ल्याउनुपर्छ ।
स्थानीय जनताको सहभागिताः स्थानीय जनतालाई विकास निर्माणका काममा सहभागी गराउनुपर्छ ।
वातावरण संरक्षणः विकास गर्दा वातावरणलाई ध्यानमा राख्नुपर्छ ।
सांस्कृतिक संरक्षणः स्थानीय संस्कृति र परम्पराको संरक्षण गर्नुपर्छ ।
समानताः विकासको लाभ सबै वर्ग र समुदायलाई पुग्ने गरी वितरण गर्नुपर्छ ।
चुनौतीहरू र समाधान

कर्णालीको विकासमा केही चुनौतीहरू पनि छन् । भौगोलिक विकटता, पूर्वाधारको अभाव, शिक्षा र स्वास्थ्य सेवाको पहुँच नहुनु, रोजगारीको अभाव जस्ता समस्याहरू छन् । यी समस्याहरूलाई समाधान गर्न सरकार, निजी क्षेत्र र स्थानीय समुदायको संयुक्त प्रयास आवश्यक छ ।

निष्कर्ष

कर्णाली प्रदेश नेपालको विकासको मेरुदण्ड बन्न सक्छ । यसका लागि हामी सबैले मिलेर काम गर्नुपर्छ । कर्णालीको समृद्धिले मुलुकको समृद्धिमा ठूलो योगदान पुग्नेछ ।

अन्त्यमा

कर्णालीको विकासका लागि दीर्घकालीन योजना बनाउन आवश्यक छ । यसका लागि विज्ञहरू, स्थानीय जनता, सरकार र निजी क्षेत्रको सहकार्यमा गहन अध्ययन अनुसन्धान गर्नुपर्छ । कर्णालीको विकासमा सबैको सक्रिय सहभागिता हुन जरुरी छ ।